Tsumkwe

Tsumkwe is de voormalige ’hoofdstad’ van Bushmanland met stoffige straten en een aantal overheidsgebouwen. Er is een winkel waar redelijk veel voorraden te krijgen zijn, en er is tegenwoordig een benzinestation. Wel heeft Tsumkwe een politiebureau, drankwinkeltjes en het Nature Conservation Office waar u diverse activiteiten in Nyae Nyae Conservancy of Khaudum Game Park kunt boeken. Verder is er een school, ziekenhuis en een Nederduits Gereformeerde kerk waar dominee Hendrik Van Zyl samen met zijn vrouw Elize de gemeenschap leidt. Van Zyl en zijn vrouw zijn van mening dat het niet helpt om een hongerige maag het evangelie te verkondigen en hebben diverse activiteiten ontplooid om armoede en honger tegen te gaan.

Omdat het voor veel Bushman zo moeilijk is zich staande te houden door middel van traditionele leef- en jachtgewoontes - zeker na de oorlog met Angola -, maar aanpassing aan de moderne maatschappij tegelijkertijd ook moeizaam gaat, is er door de kerk een ruilhandel opgezet waarbij voedsel wordt geruild tegen ambachtelijk gemaakte producten. De handgemaakte voorwerpen worden verkocht in de winkel Mi wi a dat ’dank je wel’ betekent. De winkel ligt tegenover het politiebureau.

Het is belangrijk om niet teleurgesteld te raken als u in Tsumkwe komt. Ook Bushmanland heeft met het moderne leven kennis gemaakt. Sommige San-mensen zult u daarom in spijkerbroek met t-shirt zien lopen terwijl anderen zich op de traditionele manier blijven kleden. In de afgelopen decennia is de houding van de regeringen in zowel Zuid-Afrika, Namibië als Botswana op z’n minst ambivalent geweest tegeover de Bushman.

Tijdens de oorlog met Swapo in Angola zijn veel San door het Zuid-Afrikaanse leger ingezet als spoorzoeker, voornamelijk in de Caprivi Regio. De Zuid-Afrikaanse soldaten hadden weinig verweer tegen de guerilla-aanvallen van de Swapo die na hun aanslagen stil verdwenen. Speurtochten met honden leverde meestal weinig op, vooral omdat de honden zoveel last hadden van de warmte. Pas nadat het leger Bushman is gaan inzetten om Swapo-leden op te sporen konden er successen worden geboekt. Daarna werden veel Bushman door het leger gerecruteerd tegen betaling van een salaris, maar toen zij na de oorlog - met salaris en al - in Bushmanland terugkeerden, was het voor hen bijzonder moeilijk zich aan te passen aan de oude leefgewoontes.Ook de kinderen van deze mannen hadden niet meer geleerd om volgens de oude gewoontes te jagen. Toen eenmaal de salarisbetalingen wegvielen, bleef de armoede over.

Buiten Tsumkwe

Tsumkwe is geen plaats van louter traditie. Het is veel meer een snijpunt van traditie en modern leven. In de kleine gehuchten c.q. kralen rondom Tsumkwe wordt dit misschien wel het duidelijkst en kunt u zomaar vrouwen tegenkomen die planten en wortels verzamelen in hun traditionele kledij, terwijl hun (klein)kinderen in spijkerbroek met gsm rondlopen. De oprichting van het Nyae Nyae Conservancy is in 1998 wel een belangrijke stap geweest naar het behoud van de traditionele leefgewoontes. In de Nyae Nyae Conservancy - die 30 kilometer ten westen van Tsumkwe ligt - is de bevolking in principe verplicht om op traditionele wijze te jagen en in andere behoeften van levensonderhoud te voorzien, al geldt daar wel dat het toerisme een belangrijke duit in het zakje levert.

Andere bezienswaardigheden buiten tsumkwe zijn een aantal bomen die als schuil- en campingplaats hebben gediend, zoals Holboom nabij Djokhoe. Het is niet moeilijk te raden hoe deze boom aan zijn naam is gekomen: in de stam bevindt zich een grot gat. Bij Holboom is het niet toegestaan om te kamperen, maar dit mag wel op een officiële camping niet te ver van de boom. Vanaf hier heeft u goed zicht op een waterpan. Grootboom is een andere bezienswaardige boom. De 32 meter hoge baobabboom is door bliksem geveld in 2005. Op weg richting Khaudum’s South Gate staat de Dorslandtrekkersboom, waar een groepje Afrikaner Boeren die bekend staat als Dorsland Trekkers, in 1879 gekampeerd hebben.